”Het Zuiden nam wraak”

God, haat en gewerenCollega Paul De Bruyn, redacteur buitenland van Gazet van Antwerpen, heeft een haat-liefdeverhouding met het Zuiden van de Verenigde Staten. “Het is de bakermat van de beste muziek, films en literatuur, de rock-’n-roll is er geboren. Maar het Zuiden ligt ook aan de basis van religieus fundamentalisme, van de doodstraf, de vrije wapenhandel… De typisch zuidelijke manier van denken is op weg de hele VS te veroveren. En president George Bush is daar een product van.”

Paul De Bruyn had het niet kunnen voorspellen, maar zijn boek verschijnt op het gepaste moment, nu president Bush de Amerikaanse spierballen laat rollen en de wereld de adem inhoudt. De titel ‘God, haat en geweren’ verwijst naar drie elementen die volgens hem de mentaliteit typeren. Het Zuiden is geen strikt geografische omschrijving, maar komt overeen met de confederatie van elf staten die zich in 1861 afscheurden van de Unie en daarmee de Secessie-oorlog ontketenden.

Vreemd toch dat die oorlog nog zo sterk nawerkt in het moderne Amerika?

Hij heeft dan ook diepe wonden geslagen en de tegenstellingen verscherpt, want de bevolking van het Zuiden voelde zich ‘bezet’, verknecht en vernederd. En dat terwijl deze mensen in zekere zin als de morele overwinnaars uit de oorlog waren gekomen, want ze beschikten over veel minder manschappen en uitrusting dan de noordelijke troepen. Er is in het Zuiden altijd een ressentiment blijven hangen tegen het Noorden. Ze wilden altijd zoveel mogelijk onafhankelijk blijven van de federale regering.

Maar er is toch geen reden meer voor die frustraties, nu die zuidelijke staten economisch en demografisch een enorme inhaalbeweging hebben gemaakt?

Nauwelijks zestig jaar geleden was het Zuiden nog probleemgebied nummer één in de VS, vandaag is de achterstand helemaal weggewerkt. Ook vanwege immigratie vanuit het Noorden, omdat het klimaat er veel beter is. Gevolg van de bevolkingstoename is meer stemmen, meer zetels in het Huis van Afgevaardigden en dus ook meer politieke macht. Natuurlijk kun je niet alle zuidelijken over dezelfde kam scheren. President Clinton was het tegenbeeld van die ‘zuidelijke’ mentaliteit en wou de oude demonen verdrijven. Maar in de plaats ervan heeft het Zuiden zijn demonen geëxporteerd naar de grote steden in het Noorden. Heel de Amerikaanse manier van denken is aan het veranderen. Er zijn twee Amerika’s die met getrokken messen tegenover elkaar staan.

 

’Haat’ en racisme zijn een sterke drijfveer in het Zuiden, schrijf je. Is de afschaffing van de slavenhandel daar dan slecht verteerd?

De Ku Klux Clan, de meest extreme vorm van Zuidelijk denken, is op sterven na dood, maar de mentaliteit is uitgezaaid naar andere haatgroepen. Het rassenprobleem blijft Amerika’s vloek. Het typisch Amerikaanse ideaal van de ‘melting pot’ is dood. Driekwart van de zwarten boert relatief goed, maar 25% is er hoe langer hoe slechter aan toe. Als reactie tegen het blanke racisme zijn de ‘Afro-Amerikanen’ hun eigenheid meer gaan beklemtonen, net zoals de andere etnische groepen.

Spectaculair noem je de opkomst van religieus rechts. In zijn toespraken haalt president Bush er steevast God bij, en dat in een land met strikte scheiding tussen kerk en staat!

Bush heeft zijn verkiezing in grote mate te danken aan religieus rechts, opgekomen vanuit het Zuiden, de Bible Belt van Amerika. Het succes van protestants fundamentalisme, vaak ook militant anti-katholiek, is de belangrijkste ontwikkeling van de afgelopen dertig jaar. ‘Religieus rechts’ is nu een belangrijke politieke factor geworden, ook omdat het de republikeinse partij in de jaren negentig grotendeels heeft overgenomen. Predikanten als Jerry Farwell en Pat Robertson hebben diepgaande invloed uitgeoefend. Ook op de Amerikaanse steun aan Israël. Voor hen is er een scherpe lijn te trekken tussen goed en kwaad. Zoals ook Bush doet met zijn discours over ‘de as van het kwaad’. Voor nuancering is hier geen plaats.

De vrije wapenverkoop heeft al veel ongelukken en drama’s veroorzaakt in scholen en elders. Toch is er nauwelijks sprake van beperking.

Het Zuiden is het gebied waar het grootste aantal mensen gewapend rondloopt. Het is ondenkbaar dat ze willen laten tornen aan de vrije wapendracht en de vrije handel. De National Rifle Association zal er wel voor zorgen dat er geen beperkingen komen, waarvoor ze zich baseert op een dubieus artikel in de grondwet. Ook over de doodstraf is er nauwelijks discussie. De filosofie van ‘oog om oog, tand om tand’ overheerst.

Volgens Frank Rich van The Times is de wederzijdse heksenjacht van links en rechts in Amerika nu voorbij, “bedolven onder het puin van de Twin Towers”.

De tegenstellingen waren inderdaad wat toegedekt de eerste maanden na 11 september, maar ze zijn weer aan het bovenkomen. Het is moeilijk te voorspellen hoe het verder zal evolueren; de eerste test worden de congresverkiezingen in november.

Ondertussen lijkt Bush de vrije hand te hebben in zijn gespierd buitenlands beleid.

Ja, het unilateralisme overwint, de wereld buiten de VS interesseert het Zuiden in wezen niet. ‘Wij’ zijn moreel superieur en bepalen onze politiek zelf, dat is de mentaliteit. De regering-Bush telt 16 ministers, maar daarvan komen er maar drie of vier in beeld. De gematigde Colin Powell, minister van Buitenlandse Zaken, is een randfiguur. De Verenigde Staten zijn nu een echte hypermacht die 40% van alle wapenaankopen in de wereld voor zijn rekening neemt. Ze hebben de NAVO zelfs niet meer nodig. Als puntje bij paaltje komt doen ze het op hun eentje. Ze leggen allerlei internationale afspraken naast zich neer: het verdrag tegen landmijnen, kinderrechtenverdrag, stopzetten van kernproeven, Internationaal Strafhof, de Kyoto-akkoorden… Bush is de perfecte president van het hedendaagse Amerika. Hij wordt meegetrokken door krachten die hij nauwelijks kent.

Jos Vranckx – Gazet van Antwerpen – 1 oktober 2002
Terug naar boven